De kasteelruine Stein vindt u aan de kruising tussen de Ondergenhousweg en de Scharbergweg te Stein (zie tekening).
De kasteelruine is bereikbaar via het wandelpad in het park.

Plan hier uw route >

Voor een bezoek aan de ruïne -voor groepen vanaf 10 personen- kan telefonisch een afspraak worden gemaakt.

Groepsrondleidingen op de kasteelruïne, inclusief gids, per persoon € 4,50. Minimum groepsgroote is 10 personen; maximaal 25 personen.

 U wordt door goed geïnformeerde gidsen rondgeleid.

Er bestaat ook de mogelijkheid om uw trouwfoto's of andere fotoreportages op de ruïne te maken, de kosten hiervoor bedragen € 50.

Telefoon: 046-4338919 (bereikbaar op maandag, woensdag en vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur) of anders zijn wij bereikbaar via "Contact"

In 2019 is het 450 jaar geleden dat de uit de Nederlanden afkomstige Pieter Bruegel de Oude overleed. In Vlaanderen, Brussel en Antwerpen zal dit groots herdacht worden door tal van activiteiten en tentoonstellingen. Maar ook in andere steden en in het buitenland wordt aandacht besteed aan dit "Bruegeljaar".

Pieter Bruegel wordt beschouwd als de grootste schilder uit de 16e eeuw. In zijn werken heeft hij vooral oog voor het landschap en de natuur, en de mensen en het leven van de boeren op het platteland. Niet voor niets wordt hij vaak "Boeren-Bruegel" genoemd. Hij schilderde de moeilijke levensomstandigheden op het platteland en de volkse details van het dorpsleven. Hij geeft een uniek inzicht in het alledaagse leven en de volksgebruiken van de 16e eeuw.
Aan Pieter Bruegel worden ongeveer veertig schilderijen toegeschreven. Daarvan zijn er circa dertig vervaardigd in de periode 1563 en 1569, toen hij in Brussel woonde. In die tijd stonden de Nederlanden onder Spaans bewind en de landvoogd Alva voerde een schrikbewind uit. Op subtiele wijze toont Bruegel in zijn schilderijen ook zijn kritiek op de maatschappij en op het harde bewind van de Spanjaarden. Je ziet bijvoorbeeld dat de mensen op zijn schilderijen nauwelijks lachen.

Bruegel blijft ons inspireren. Hij geeft inzicht in het leven van de middeleeuwen en hij geeft kleur en smaak aan het leven, zoals we dat in België en in onze regio nog steeds kennen. Denk bijvoorbeeld aan onze vlaaien.

Op de kasteelruïne van Stein laten we de mensen dit jaar kennismaken met Bruegel en het leven van destijds. We doen dat onder meer aan de hand van drie schilderijen van Bruegel: de Kinderspelen, de Boerenbruiloft en de Boerendans. En we laten zien: hoe speelden kinderen vroeger, hoe leefden de mensen, wat aten ze, en wat waren hun gebruiksvoorwerpen? We laten voorwerpen van destijds zien en kinderen kunnen een aantal middeleeuwse spelen doen. We vertellen over middeleeuwse kruiden en over het eten. En later in het jaar laten we mensen ook "proeven van een Middeleeuws Bruegelbuffet"

In het voorjaar van 2017 zijn de vrijwilligers van Stichting Erfgoed Stein gestart met de aanleg van een middeleeuwse kruidentuin op de binnenplaats van kasteelruïne Stein. Een jaar later, in het weekend van 14 en 15 april 2018 was het zover: de Kruidentuin is open !

De kruidentuin is aangelegd rondom een (water)ornament. De planten groeien en bloeien verdeeld over 4 vlakken. Deze plantenbedden herbergen kruiden die geschikt zijn voor:

- de geneeskunde,
- schoonheid en verzorging,
- het maken van verf,
- te gebruiken in de keuken

De diversiteit biedt mogelijkheden om mooie thema’s te organiseren met kruiden tijdens open dagen. Zo kan de middeleeuwse geneesheer op bezoek komen. Kan de mooie kasteelvrouwe uitleggen hoe kruiden haar huid en gezicht mooi houden. Of de kok uit de gaarkeuken kan ons vertellen hoe hij met de heerlijkste gerechten kon bereiden voor de kasteelheer.
Met de middeleeuwse kruidentuin is een bijdrage leveren aan het verder aantrekkelijk maken van de kasteelruïne. Het geeft nog meer mogelijkheden om een educatieve rol te vervullen naar bezoekers, buurtbewoners en scholieren.

Zaterdag 20 januari 2018 was in de Oranjerie te Grathem de Limburgse bijeenkomst van Kern met Pit. Een initiatief van de vereniging Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM).

Kern met Pit daagt mensen uit om hun droom voor de buurt binnen een jaar te realiseren! Het kan om allerlei ideeën gaan: van het opzetten van een buurtmoestuin tot het organiseren van een dorpstoneelstuk. Als het je directe omgeving maar verbetert of een impuls geeft. KNHM organiseert Kern met Pit dit jaar voor de 40ste keer.

Tijdens deze bijeenkomst werden in de ochtend de nieuwe projecten voor het jubileumjaar 2018 voorgesteld. Na de middagpauze was de voorstelling van de projecten uit 2017 en aansluitend de uitreiking van de predicaten. Dit gebeurde in het bijzijn van de Gouverneur van Limburg de heer Theo Bovens.

Uitreiking predicaat
Het project Middeleeuwse Kruidentuin van Stichting Erfgoed Stein was ook een van de 14 overgebleven projecten uit 2017. Middels een korte presentatie (een Pitch) door Harold Salden en een kleine stand in de zaal werd het verloop van het project gepresenteerd.
Lovend was men vooral over de teaminzet tijdens de warme zomerdag op zaterdag 8 juli. Met mensen uit verschillende verenigingen werd een zware sjouwklus geklaard. Het ultieme vrijwilligersgevoel. Met mensen die je voorheen nog nooit eerder hebt ontmoet binnen een kwartier een geoliede machine vormen en gezamenlijk een zware klus uitvoeren.
Met de uitreiking van het predicaat van Kern met Pit krijgen de vrijwilligers van de Middeleeuwse Kruidentuin een mooie erkenning voor hun vrijwillige inzet binnen dit project.

Het bestuur van Stichting Erfgoed Stein spreekt vooral een speciaal woord van dank uit aan Harold Salden, die dit project heeft getrokken en alle vrijwilligers heeft weten te mobiliseren. Ook een speciaal woord van dank aan de Scouts van Scouting Stein, de mensen van de Geocache vereniging, IVN en de vrijwilligers van Stichting Erfgoed Stein: zonder hen was het project niet geslaagd. En dank aan Ties Salden voor de onderstaande fotoreportage.

{igallery id=6150|cid=1|pid=1|type=category|children=0|addlinks=0|tags=|limit=0}

Thema en herdenkingsjaar 1568
De Middeleeuwse kruidentuin zal komend jaar ook een rol spelen in het thema- en herdenkingsjaar 1568, het jaar dat de Steinse edelen, de gebroeders Diederik en Gijsbert van Bronckhorst-Batenburg zijn onthoofd. In de afsluitende presentatie werd dit ook door Harold aangehaald. Met name het oude kruidenboek van Bronckhorst-Batenburg vormde het perfecte bruggetje tussen de Middeleeuwse kruidentuin en het aanstaande thema jaar.

In de stand werd een facsimile-uitgave van het kruidenboek tentoongesteld. Dit boek had een behoorlijke aantrekkingskracht op de aanwezigen. Het is een replica van het Anholter-Moyländer Kräuterbuch, een oud kruidenboek uit 1450. Het echte boek is 15 jaar geleden herontdekt in een collectie van een zeer uitgebreide bibliotheek van Dirk van Bronckhorst-Batenburg, heer van Batenburg en Anholt, en Catharina Johanna van Gronsveld. Zij waren de overgrootouders van Herman van Bronkhorst-Batenburg, die met Petronella van Praet is getrouwd: de ouders van Diederik en Gijsbert die samen met de graven Van Egmont en van Horne in juni 1568 te Brussel werden onthoofd.

In het weekend van 14 en 15 april 2018 zal de Middeleeuwse Kruidentuin op de Kasteelruïne Stein officieel geopend worden.

De middeleeuwse kruidentuin uitgekozen als project voor Kern met Pit 2017
Het project is in oktober 2016 aangemeld bij Kern met Pit. Dit is een initiatief van Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM). Kern met Pit selecteert ieder jaar per provincie originele ideeën die in dat jaar als een project uitgewerkt dienen te worden. Een ter beschikking gestelde adviseur en diverse workshops kunnen bijdragen aan een geslaagd project. Ieder project dat daadwerkelijk succesvol wordt afgesloten wordt beloond met een financiële bijdrage.

Zaterdag 23 januari was in Grathem de bekendmaking van de geselecteerde Limburgse projecten voor 2017. Ieder project kreeg de kans om zich te presenteren in een kleine stand en door middel van een Pitch. Een elevatorgesprek waarin we binnen twee minuten konden aantonen waarom juist ons project gekozen moest worden. We hebben de jury kunnen overtuigen en het project middeleeuwse kruidentuin is toegevoegd aan Kern met Pit 2017.
Alvast een kruidig begin.

Bijdrage leveren? Graag!
Vanaf april houden we iedereen op de hoogte van de realisatie van onze eigen kruidentuin. Mocht u zich aangesproken en wilt u op de een of andere manier een bijdrage leveren aan dit project, dan vernemen we dat graag van u.

De contacten tussen de familie Von Merode en Stein zijn in 2016 hernieuwd. Lees artikel uit september 2016 >
Met drie Steinse verenigingen is contact gezocht om kennis te gaan maken met Schloss Merode en de prinselijke familie Von Merode.

Op drie verschillende dagen gingen deze verenigingen naar de Weihnachtsmarkt in Merode. Schutterij St. Joseph reisde op zaterdag 25 november 2017 vanuit Stein naar de Schlosshof in Merode. Zaterdag 2 december was het Steinder Mannenkoor aan de beurt.
Op 23 december reisden leden van Scouting Stein naar Merode. Ook zij werden door de Prinsenfamilie Von Merode ontvangen. Scouting Stein nam het Friedenslicht in Merode in de Schlosskapelle over en bracht het naar Stein.

Met dank aan Lokale Omroep Stein voor beeld en tekst.

Wie ooit een rondleiding heeft gehad op de kasteelruïne van Stein, die kan weten dat er een connectie is tussen koning Willem Alexander en Maria van Loon van Heinsberg, vrouwe van Stein (1459), die getrouwd was met Jan, graaf van Nassau-Dillenburg.

Jan van Nassau-Dillenburg en Maria van Loon zijn de overgrootouders van Willem van Oranje. Het spreekt voor zich dat er vanuit hen een connectie is met Willem Alexander, die dit jaar (2017) 50 jaar is geworden.
Lees verder >

In het juninummer van het kwartaalblad Euleteul van het IVN zijn twee artikelen geplaatst, die betrekking hebben op kasteel Stein.
Het ene artikel betreft de plaquette, die aan de toegangspoort van de kasteelruïne is bevestigd. Het andere artikel betreft de connectie van onze koning Willem Alexander en Arnold van Stein.

Moeilijk te zien op de foto, maar aan de rechterzijde van de toegangspoort is een plaquette bevestigd (zie pijl), waarop een Latijnse tekst staat afgebeeld en tevens het wapen van de heren van Stein en een wapen met een zespuntige ster met in de schildvoet twee golven. Zowel de plaquette als de tekst intrigeert: wat staat er op, wat betekent de tekst en wanneer is het bevestigd?

In de loop der jaren hebben we verschillende keren geprobeerd om een duidelijke foto van de plaquette te maken, met telkens slechts een mager resultaat. We zien bovendien, dat in de loop der jaren de tekst steeds moeilijker te lezen is.
Lees verder >

Hoe een toevallige ontmoeting op de kasteelruïne tijdens het Monumentenweekend 2016 én een gesprek over de Merodeklok uit de Sint Martinuskerk leidt tot een schilderij van de kasteelruïne uit de 50'er jaren van de vorige eeuw. En uiteindelijk tot een ontmoeting met de maker van dit schilderij.

Een wonderlijke gang van zaken. Lees hier het artikel dat in maart 2017 is verschenen in Euleteul, het kwartaalblad van het IVN.

Kasteel Stein heeft in de loop van de tijd vele eigenaren gekend, en gedurende de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw was het kasteel in bezit van een aantal Luikse families.

Tussen 1858 en 1910 woonde Antoine Joseph Pierre Edouard Wauters en zijn vrouw Anne Josephine Louise Michiels op het Kasteelcomplex te Stein. Samen met zijn zoon Edouard waren zij beide voor de helft eigenaar van het kasteel en de bijhorende gronden dat in de loop van de tijd uitgroeit tot een gebied van ongeveer 327 hectare groot. (afbeelding; bidprentje mevrouw Wauters bij haar overlijden in 1902)

Gedurende deze periode heeft Antoine op het kasteelcomplex het koetshuis laten bouwen, met prachtige paardenstallen met marmeren drinkbakken en met koper beslagen boksen, welke helaas in 1921 gesloopt zijn.

Ook waren ze in Stein in het bezit van zowel de watermolen en de windmolen. De windmolen was een standaardmolen genaamd “aan Akker” en lag ergens ten Noorden van Stein.2 In 1865 brandt deze molen af, en wordt er in opdracht van de familie Wauters een nieuwe wind molen gebouwd in de buurt van het kasteel.

Antoine Wauters heeft gedurende zijn leven heeft meerdere reizen naar het Midden-Oosten gemaakt, en het kasteellied is aan hem opgedragen in 1867 bij zijn terugkeer van een van zijn reizen.
In 1875 moet hij een mammoetboom uit Amerika hebben meegebracht waar deze staat is echter onbekend.

De familie Wauters was dan ook zeer vermogend, en deed ook veel goede dingen in het Steinse. Zo hebben ze ervoor gezorgd dat Francis de Pauw ging dirigeren voor 5 gulden per repetitie van de fanfare. Ook heeft Edouard in 1894 een vaandel aan de fanfare geschonken. Dit vaandel is vanuit Parijs toegezonden, dus zal best wat gekost hebben.

Lees hier het hele artikel, bron Euleteul >>

Op zaterdag 17 september 2016 besteed De Limburger twee pagina's aan het bezoek van prins Charles-Louis de Merode en zijn familie aan de kasteelruïne in Stein. Zij kwamen het vroegere familiebezit (van 1624-1740) bewonderen.
(klik op de afbeelding om het volledige artikel te lezen)

Vrijdag 16 september 2016 heeft de prinselijke familie De Merode uit Merode / Langerwehe (Dld.) een bezoek gebracht aan de gemeente Stein en aan de kasteelruïne van Stein. Prins Charles-Louis de Merode kwam samen met zijn vrouw prinses Chlotilde de Merode, née gravin d'Oultremont, de zoon prins Albert-Henri de Merode en de 9-jarige kleindochter prinses Marie-Blanche de Merode.

Het gezelschap is ontvangen op kasteel Elsloo, waar de burgemeester M. Leurs - Mordang een welkomstwoord heeft gehouden, met aansluitend een korte toespraak door Piet Voncken van Stichting Het Limburgs Landschap en een welkomstwoord door Jos Drubers, die het bezoek van deze middag vergeleek met het bezoek van één van de voorouders van de prins aan Stein, in december 1709.

De prins en prinses hebben het Gulden Boek van de gemeente Stein getekend, waarna het gezelschap een bezoek heeft afgelegd bij de kapel Maria in de Nood. Hier heeft Piet van Mölken iets verteld over de geschiedenis van de kapel. Aansluitend kwam het gezelschap aan bij kasteel Stein, waar een delegatie van de Steinder Garde het prinselijk gezelschap opwachtte. Een korte uitleg op het binnenterrein van het appartementencomplex en daarna een uitgebreide rondleiding op de kasteelruïne.

[widgetkit id="51" name="De Merode terug op hun kasteel - september 2016"]

Op de eerste etage van de donjon is aan het gezelschap een 3D-versie van het kasteel uit 1728 getoond, een prachtig filmpje van Peter Pantus, waar hij enkele jaren aan gewerkt heeft en wat die middag enthousiast werd ontvangen. Op de kasteelruïne waren tal van herinneringen te zien, die direct te maken hadden met voorouders van de prinselijke familie.

Prins Charles-Louis is een telg van de familie de Merode, die van 1624 tot 1740 de Heerlijkheid Stein in bezit heeft gehad. Maar ook de familie Bronckhorst-Batenburg, die van 1465 tot 1624 de heerlijkheid heeft bezeten, moet tot de voorouders van de prins gerekend worden, te beginnen bij Herman van Bronckhorst-Batenburg, die in 1520 is overleden en begraven in de grafkelder van de Sint Martinuskerk. Verder was onder meer te zien tal van portretten, wapenafbeeldingen, afbeeldingen van de Merodeklok en de benoemingsakte van de drost Ecrevisse in 1730.

De familie was bijzonder geïnteresseerd en dat was te merken in de tijdsplanning. Na het bezoek aan de ruïne toog het gezelschap naar de brouwerij De Fontein, waar een hapje en een drankje klaar stond en waar Lonneke Brouns-Dings nog een en ander heeft toegelicht over de brouwerij en het brouwen van bier. Een geslaagde middag, voor iedereen. Ook het echtpaar Notten uit Puth, die een grote betrokkenheid heeft gehad bij de totstandkoming van dit prinselijk bezoek aan Stein, kan tevreden terugkijken op dit bezoek.

De kosten voor het maken van bruids- of andere fotoreportages bij de kasteelruïne bedragen Euro 50. Aleen op fspraak mogelijk, bel 046-4338919
Bereikbaar tijdens kantooruren:

Maandag 13.00 - 16.00 uur
Woensdag 10.00 - 16.00 uur
Vrijdag 10.00 - 15.00 uur

[widgetkit id="31" name="Gallery Kasteel - in artikel bruidsreportages"]

Al zoekend op het Internet wordt in "Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken" een artikel aangetroffen van Christe Visser, geschreven voor het Leidsch Dagblad, d.d. 15 maart 1975.

Een verrassend artikel, omdat het enerzijds gaat over de spookverhalen die er bestaan over kasteel Stein, maar anderzijds omdat na 40 jaar pater Munsters weer even tot leven wordt gewekt.

Het krantenartikel is integraal overgenomen en dat kunt u hier downloaden.
Foto's komen van internet of zijn van de hand van Jos Drubers.

De spoken van Stein
Door Christe Visser
Het spookt bij de resten van de burcht Stein. Het is de geest van de kasteelheer die de schrik en de plaag van de buurt was", zo lezen wij in het boek "Spoken en kastelen in Nederland". „Om middernacht trekt hij langs alle plaatsen waar hij als mens van vlees en bloed zijn misdaden bedreef. Een uur later heeft hij zijn ronde gedaan. Dan stort hij zich vanaf de Scharberg in de Maas. Er komen dan vlammen en rookwolken uit het water dat pas weer kalm wordt als de ridder in de hel verdwijnt".

Amélie DeJaer is 24 jaar oud, als ze haar naam in de muur van kasteel Stein graveert.....

 Vier jaar later, op 2 september 1841 is ze getrouwd met de Belgische geoloog André Hubert Dumont, geboren te Luik op 15 februari 1809.

Een van de kinderen uit dit huwelijk is Léon André (André) Dumont, geboren te Luik op 9 oktober 1847 en overleden te Brussel op 2 november 1920.
Deze André Dumont is een Belgische geoloog, mijnbouwkundige en hoogleraar geologie en mijnbouw aan de Katholieke Universiteit te Leuven. Hij is er Guillaume Lambert opgevolgd, van wie hij ook leerling is geweest. 
Vanaf 1877 raakt Dumont gefascineerd door de mogelijkheid dat zich steenkool in de ondergrond van de Kempen bevindt.
In 1877 geeft hij een brochure uit waarbij hij beschikt over de gegevens van de boringen in Nederlands-Limburg waar al steenkool is ontdekt. Dumont is ervan overtuigd dat het steenkoolbekken zich verder noordwestwaarts uitstrekt.

Lees verder >>

Op vrijdag 4 juli 2014 heeft de gemeente Stein tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Kasteelpark Elsloo, het landgoed Elsloo met het bijbehorende Kasteel Elsloo, de Kasteelruïne Stein en het omliggend bosgebied en de windmolen van Urmond overgedragen aan de Stichting Het Limburgs Landschap.

Cultuurhistorisch erfgoed Wethouder Danny Hendrix: ‘Dit erfgoed is op zowel recreatief als cultuurhistorisch gebied zeer belangrijk en tekenend voor de gemeente Stein. Daarom hebben we ervoor gekozen om dit bijzondere erfgoed onder te brengen bij Stichting Het Limburgs Landschap. Daar is het in goede handen wat betreft expertise over beheer en onderhoud.’ Deze stichting heeft het behoud van groen erfgoed en bijbehorende monumenten als kerntaak.

Verantwoordelijkheid

Wel blijft gemeente Stein de verantwoordelijkheid dragen voor dit erfgoed door mee te investeren in het onderhoud. Deze samenwerking levert de gemeente het voordeel van minder overhead op en de wetenschap dat een gespecialiseerde stichting de dagelijkse zorg overneemt. Wethouder Hendrix looft de inzet van vrijwilligers in het verleden en in de toekomst: ‘Onze gemeente kent een grote groep actieve vrijwilligers die betrokken zijn bij deze monumenten en hun leefomgeving. Ze beschikken over veel lokale en historische kennis en hoge mate van betrokkenheid bij het behoud en beheer van cultureel erfgoed. Mede door hun inzet kunnen komende generaties hier ook van genieten.’

Hoogtepunt voor Stichting Limburgs Landschap
Voorzitter van Stichting Het Limburgs Landschap Marleen Gresnigt is zeer vereerd met het feit dat de gemeente Stein een deel van haar erfgoed toevertrouwt aan Het Limburgs Landschap. Het is één van de hoogtepunten in het ruim 80 jarige bestaan van de stichting. Ze haalde ook aan hoe blij ze is met de toezegging van de vele al bij de objecten betrokken vrijwilligers om zich te blijven inzetten. Zelden is er bij een nieuwe project van Het Limburgs Landschap al meteen zo’n groep betrokken mensen beschikbaar. Dat, samen met de band met de gemeente Stein, legt een solide basis voor een nieuwe fase in de geschiedenis van deze bijzondere monumenten.

De ruïne van het kasteel Stein is een zogenaamde waterburcht, opgetrokken op een zogenaamde 'motte'. Het bestaat uit twee delen, een voorburcht met dienstgebouwen, gescheiden van de hoofdburcht. Waarschijnlijk stond op de kasteelheuvel rond 1220 al een versterking. Rond 1300 werd een waterburcht aangelegd, waarvan nu nog een ruïne resteert. Zie afbeelding hieronder.

De voorburcht en hoofdburcht horen onafscheidelijk bij elkaar. Ze werden door een brede gracht gescheiden. (zie afbeeldingen hieronder)
Het lager gelegen Benedenste Slot regelde het verkeer met de buitenwereld. Behalve tot beveiliging diende het vooral economische doeleinden. Het dienstpersoneel woonde er en het krijgsvolk was er gelegerd. Om er te komen moest men vanuit het dorp een brede gracht met ophaalbrug over. Sedert de 18^e eeuw is deze dichtgemaakt en door een vaste brug overspannen. De gebouwen van dit “Voorgeborgte”  zijn in later tijden geheel vernieuwd en rusten onder water op oudere dikkere mergelmuren.

afbeelding: burcht in 1728

De toegangshal met poort onder een laatgotische hardsteenboog (16^e eeuw) was in de middeleeuwen een Valkenburgs leen (de Witte Poort). Deze werd rond 1730 uitgebouwd tot een volledige toren, gedekt met een mansardedak (foto boven)

Boven de ingang en in de windvaan het wapen van de Merode’s. De poort was ingesloten door lage bakstenen gebouwen met oostelijk en westelijk dwarsvleugels, die in de 19^e eeuw vervangen werden door een herenhuis (het nieuwe kasteel, afbeelding hieronder) en een bedrijfsgebouw (koetshuis). 

Nadat het kasteel in 1921 was overgegaan aan de Missionarissen van het H. Hart, werden de gebouwen verder aangepast en uitgebreid tot een studiehuis voor Theologie. (afbeelding hieronder) Deze gebouwen zijn rond de eeuwwisseling afgebroken. Er verscheen nieuwbouw en bestaande gebouwen werden verbouwd tot appartementen. Het complex wordt nu particulier bewoond. 

Archeologisch en historisch het interessantste en best bewaarde deel is het Bovenste Slot. Het was door een brede gracht van de Nederhof gescheiden en kon via een houten brug bereikt worden, die 3½ m. voor de toegang in een ophaalbrug eindigde. Die ophaalbrug balanceerde om een as in de vierkante toegangstoren (midden op de afbeelding hieronder) Ze kon over katrollen, aan weerszijden in de muurdikte gelegen, opgetrokken worden en daalde dan met haar achterklep in de brugkelder. De toegang tot het slot kon bovendien afgesloten en vergrendeld worden door een eenvleugelige poort, waarvan tap- en grendelgat nog aanwezig zijn. De toegangshal bevatte ter zijde (oost en west) schietgaten ter verdediging en de vroegere bovenverdieping bezat verdere weermiddelen. Westelijk werd de ingangstoren geflankeerd door een ronde toren (de rechtertoren op de afbeelding) met bakstenen bekleed.

[widgetkit id="28" name="Gallery Kasteel - in artikel kasteelruine"]

Er waren drie verblijfsruimten: beneden een hooggewelfde kelder (gevangenis) met schietgaten, vanaf boven door de muurholte toegankelijk; midden een woonkamer met haard, baksteenkoepel en woonaccommodatie; boven een kamer met een laatgotische schouw en vernieuwde raamnissen, vroeger bekleed met houten lambrizering. Onder de zoldering was een deurtje, dat toegang gaf tot de weergang en ronde toren langs de ringmuur. Tussen de poorttoren en flankeringstoren bevond zich een trappenhuis met latrine boven de gracht met beerput (nr. 5). Oostelijk van de ingangstoren ligt de puttoren (nr. 3) met drinkwatervoorziening: op een hoekige mergelfundering en bovengronds een ronde baksteenbekleding. De put is ruim 1 m. doorsnee en 10 m. diep:

De kern van de burcht werd gevormd door een ronde donjon (zie afbeelding) aan de zuidzijde binnen de veelhoekige ringmuur. De toren staat op natuurlijke grondlagen, 5 meter beneden de top van de heuvel en is daarboven ca. 16 meter hoog. De toren heeft een doorsnee van ca. 10 meter en een muurdikte van 3¼ meter. Het benedendeel werd opgebouwd uit veldkeien in een dikke kalkbrei, terwijl het bovendeel, na een verjonging met romaans profiel, van buiten en van binnen met een mergellaag bekleed is, die diende als “bekisting” voor de keienbeton. De torentrans bestond uit een muur met kantelen, die op bogenfriezen naar buiten uitkraagde. 

De binnenruimte van de toren wordt doormidden gedeeld door een gewelf en bezit een benedenschacht, ten dele ondergronds, van ca. 11 m. hoog. Hierin bevond zich de gevangenis (oubliette), die van bovenaf door het gewelf toegankelijk was. Er was slechts een lichtspleet; deze werd in later eeuwen verwijd als doorgang tot een ijskelder. De schacht boven dat gewelf bevatte de toegang tot de toren. Deze toegang lag 6 meter boven de berg en was bereikbaar via een wenteltrap in een verdwenen houten toren. In de schacht zijdelings ramen (schietgaten) en een schouw met thans neogotische wangen onder een mergelkoepel. Deze bovenste binnenruimte werd nog gedeeld door twee tussenvloeren, die evenals het aarden terras boven langs een in de muurholte uitgespaarde trap (zie afbeelding) 
bereikt werd. Dat aarden terras zal door een houten dak gedekt zijn geweest.

De toren staat binnen de ringmuur, waartegen oostelijk de woonvertrekken lagen (kelders, kamers, zolders) en waarlangs westelijk een op consols rustende weergang liep, die een onderdeel van de “ronde weg” vormde. Tussen ringmuur en toren was sinds de 16^e eeuw de grote zaal met haard (afbeelding onder). Het noordelijk deel van de ringmuur bevat nog een kelderruimte van een oudere vierkante toren.

De burcht is niet in een dag gebouwd. De oudste heren van begin 13^e eeuw hadden wellicht een versterkte hoeve op de plaats van het Benedenste Slot, van waaruit geleidelijk met vele tussentijdse wijzigingen de burcht gebouwd werd: eerst de grote toren en de vierkante middentoren, daarop volgde de zuidergracht en de bergophoging (13^e eeuw), ringmuur en woonvertrekken (deel II, 14^e eeuw) en tenslotte de tegenwoordige toegangspartij met de drie torens (deel I, nr. 1 - 9, 15^e eeuw). In 1470 was de totaal-aanleg met grachtenstelsel en alle weerbaarheidselementen voltooid.

Het gebied zal oorspronkelijk een karolingisch kroondomein geweest zijn, waaruit de heerlijkheden Elsloo en Stein gevormd zijn. De oudste heren van Stein (de link verwijst naar de bewonersgeschiedenis) vormen sinds begin 13^e eeuw een jongere tak uit het huis Elsloo en zijn zich sinds 1230 “Van Stein” gaan noemen. Dit eerste geslacht stierf uit in de mannelijke lijn in ca. 1380 en werd achtereenvolgens opgevolgd door de heren van Merwede, Brederode, Heinsberg en Nassau-Dillenburg, tot in 1462 het huis door aankoop overging aan het geslacht Bronckhorst - Batenburg. Dit stierf op zijn beurt uit in de mannelijke lijn in 1641 en werd opgevolgd door de graven De Merode en na een verloren familieproces in 1740 door de heren van Kinsky.

Na de Franse tijd werd het kasteel in 1828 aangekocht en bewoond door Luikse patriciersfamilies tot 1917, toen heel het bezit publiek geveild en verkaveld werd. In 1921 werd het kasteel gekocht door de Missionarissen van het H.Hart; van 1931 tot 1966 was er een Groot Seminarie en van 1973 tot 1998 was het een rust- en verzorgingshuis voor oud missionarissen, broeders, paters en zusters.

Het kasteel Stein is wellicht het meest interessante monument uit de jongere geschiedenis van Stein. Het ligt in het dal van de Putbeek, op een steenworp afstand van het Archeologiemuseum. De burcht dateert uit het begin van de 13e eeuw, toen Stein ontstond als een zelfstandige Vrije Rijksheerlijkheid uit een vroeger Karolingisch koningsgoed onder soevereiniteit van een heer of baron. Zowel ter beveiliging en bescherming van zijn gebied en zijn onderdanen en ter erkenning van zijn opperheerschappij bezat hij het recht van een weerbaar kasteel. 

De keuze voor de plaats waar de burcht werd gevestigd, is een gevolg van strategische overwegingen: men kon gebruik maken van natuurlijke verdedigingsmogelijkheden zoals water en hoogten. Het kasteel is gebouwd op een verhoogde berg en omgeven door grachten zodat men kan spreken van een waterburcht van het burchtheuveltype. Hij bestaat uit twee gedeelten: een voorburcht met de dienstgebouwen, die door een tussengracht gescheiden was van de hoofdburcht, waarin de kasteelheer en zijn familie waren gehuisvest.

Wie nu de restanten van het kasteel met een kritisch oog bekijkt zal een veelheid van bouwstijlen ontdekken, wat een gevolg is van zeven eeuwen geschiedenis: uitbreiding, afbraak, aanpassing en vernieuwing.

• Bewonersgeschiedenis Kasteel
• Fotoalbums Kasteel

Een van de weinige historische monumenten die Stein nog rijk is, is ongetwijfeld de middeleeuwse burchtruïne die het Maasland domineert. Deze dertiende-eeuwse burcht heeft een bewogen leven achter de rug en is gedurende vele eeuwen als het ware “van hand tot hand gegaan”. Veel adellijke families hebben achtereenvolgens Kasteel Stein bewoond, totdat het in 1921 in het bezit kwam van de Missionarissen van het H. Hart, MSC. Die het kasteel vervolgens transformeerden in klooster en Missiehuis voor de opleiding van missionarissen, die over de halve wereld werden uitgezonden.

Na het vertrek van de paters heeft de Steinse burcht tenslotte een nieuwe en definitieve eigenaar gekregen, namelijk de Gemeente Stein. (Betekent dit overigens ook dat de Burgemeester van Stein kasteelheer wordt?)
De voorburcht biedt woonruimte aan bewoners die, evenals hun voorgangers, kennelijk ook worden aangetrokken door de rust en beslotenheid die het complex uitstraalt. Toen het Missiehuis en de burcht door de bouwwerkzaamheden en de conservering volop in de belangstelling stonden was het overigens verbazingwekkend te constateren hoe weinig Steindenaren in feite iets van de geschiedenis van de burcht weten. Door middel van een korte beschrijving willen wij in deze tekortkoming voorzien.

Het complex heeft in de loop van de eeuwen veel veranderingen ondergaan. Vooral de voorburcht was onderhevig aan de moderniseringsdrang van nieuwe bewoners en zal binnen afzienbare rtijd de meest rigoreuze gedaanteverandering ondergaan van zijn hele bestaan. Alleen zijn uiterlijk kan blijven getuigen van een lang en vaak roerig verleden.

Anders verging het de hoofdburcht die zich, ondanks een stiefmoederlijke behandeling door veel vroegere bewoners, overeind wist te houden en de Steinse bevolking er nog steeds aan herinnert dat Stein met de bouw van dit kasteel een vaste plaats in de geschiedschrijving verwierf. Het leek ons derhalve alleszins de moeite waard om over dit motte-, hoogte- en waterkasteel -een unieke burcht- kort terug te blikken naar de vroege historie van Stein.

De geschiedenis begint met de komst van Herman, Edele van Elsloo, die zich aan het begin van de 12de eeuw in Stein vestigde en als eerste Heer van Stein vermeld wordt. De burcht van Stein dateert uit het begin van de 13de eeuw, toen Stein ontstond als een zelfstandige heerlijkheid uit een vroeger Karolingisch koningsgoed onder soevereiniteit van een heer of baron.

Zowel ter bescherming en beveiliging van zijn gebied als ter erkenning van zijn opperheerschappij had de heerser behoefte aan een statussymbool. Dit was ook in Stein het geval. Kasteel Stein was echter geen onderdeel van een groter verdedigingsstelsel, zoals voor grotere gebieden vaak het geval was. Stein moest in moeilijke tijden zichzelf zien te redden. Anders dan doorgaans gebruikelijk was, lag de Steinse burcht buiten de woonkern. Daar was op grond van strategische overwegingen gekozen, namelijk om gebruik te kunnen maken van de natuurlijke verdedigingsmogelijkheden zoals hoogten en water.

Een ander kenmerk van Kasteel Stein is, dat het vanaf de oorsprong een dubbel kasteel is: een voorburcht -Benedenste Slot- en een hoofdburcht -ofwel Bovenste Slot.
De voorburcht aan de noordkant bestaat uit een vierkante toegangstoren waarin de katrollen van de vroegere ophaalbrug nog zichtbaar zijn. De in carré gebouwde lage voorgebouwen, links en rechts van de toren, waren in gebruik als personeelsgebouwen: dragonderverblijven, stallen en schuren. Bovendien omsluiten ze een rechthoekige binnenplaats.

Op de uiterste punt van de landtong tussen Maasdal en beekdal is de hoofdburcht gebouwd. Deze was door een tussengracht met een breedte van ongeveer 30 meter van de voorburcht gescheiden en vanaf de nederhof -de basse-cour- via een houten -deels ophaalbare- brug bereikbaar. Doordat de hoofdburcht gebouwd werd op een kunstmatig aangebrachte hoogte -een zogenaamde motte- verrees er in feite een hoogteburcht. Een eigenlijke hoogteburcht ligt meestal op steile rotsen - zoals ook in Valkenburg het geval is- en werd vaak omgeven door droge grachten waardoor de weerbaarheid werd vergroot.
Het Bovenste Slot van Kasteel Stein was echter omgeven door een gracht, die een extra beveiliging betekende en van de hoogteburcht teven een waterburcht maakte.De toegangspartij wordt gevormd door drie torens, die 12 meter boven het water uitstaken en waarvan de middentoren de toegangspoort omsluit.

De burcht bestond, behalve uit de eigenlijke verdedigingstoren (de Donjon) uit de woning van de burchtheer en zijn gezin (kelders, grote zaal en bakovens ) binnen een geheel door een ringmuur omsloten leefruimte. In die tijd moet het bastion voor de toen nog beperkte aanvalsmiddelen als onneembaar hebben gegolden. Met de Donjon als uitkijkpost kon men een eventuele vijand reeds van grote afstand zien naderen. Daarbij moet men wel bedenken dat het schootsveld niet werd belemmerd door een begroeiing zoals die er tegenwoordig is.
 Niettemin kan de burcht -en in het bijzonder de Donjon- ook nu nog dienstbaar zijn aan de gemeenschap. Behalve als een uniek en trots monument uit het verleden kan Kasteel Stein ook heden ten dage nog een beeldbepalend symbool zijn voor dát wat Stein in werkelijkheid is maar zich nooit of nauwelijks bewust is geweest:: een woon- en verblijfplaats, die zich vanuit de prehistorie heeft weten te handhaven en mede aan de basis staat van de beschaving en ontwikkeling van deze contreien.

De Donjon, als markant punt in het Maasland, kan elke bezoeker een prachtig uitzicht bieden op de schoonheid van de hele streek van Maastricht in het zuiden tot Maasbracht in het noorden.