De (levens)loop van de Ur
26-04-2023 Jos Drubers - Stichting Erfgoed Stein
De Ur is een bronnenriviertje, dat verschillende kernen binnen de gemeente Stein met elkaar verbindt. Ze ontspringt in Elsloo en stroomt via Stein naar Urmond, waar ze uitmondt in de Maas. Op 18de- en 19de-eeuwse kaarten is de ‘Ruisseau dit Ur’ goed te volgen, maar in de 20ste eeuw is de loop drastisch veranderd: omgelegd, verdwenen of onder een andere naam voorkomend.
De Ur ontspringt in het Urdal aan De Drie Kuilen tussen de kernen Stein (Meeldert) en Elsloo (Elserveld). In dit groengebied zijn enkele (droge) regenwaterbekkens. Het overtollige regenwater wordt afgevoerd door de uitgegraven Meeldertvloedgraaf, een zijtak van de Ur, meestal vereenzelvigd met de Ur. Alleen bij hevige neerslag wordt de meestal droogstaande Ur gevoed. Na 1964 werd verontreinigd afvalwater van de Staatsmijnen, dat in de Ur stroomde, via de Pasveersloot en de zuiveringsbekken gereinigd.
Bronnen
De Ur stroomt onderlangs de Julianaweg, de autoweg A76 en de Reekstraat, zuidelijk van de buurtschap Keerend (Geenend) in de Putbeek. Tot in de 19de eeuw werd deze beek gevoed door twee bronnen. Een deel van de beek zorgde voor de verversing van de kasteelgracht, stroomde westelijk als grachtwater in de Reebeek, om via een duiker onder de Steenbergweg haar weg te vervolgen als Ur. De Putbeek stroomt richting watermolen, waar ze verderop samenvloeit met de Ur.
Aftakkingen
De Ur stroomt in noordelijke richting langs de Korenwijer naar het dorp Stein. Bij de Brugstraat / Kapelaan Berixstraat is de situatie drastisch veranderd. Nu stroomt de Ur voorlangs de weg richting Julianakanaal, waar ze samenvloeit met de kanaalsloot. Via een duiker stroomt ze onder de Kapelaan Berixstraat, waarna een eerste aftakking via een duiker onder het kanaal naar de westzijde wordt geleid. Een tweede duiker volgt op 100 meter. Hier is de Broekbeek in de Ur gestroomd. Beide aftakkingen stromen in de Ur, nu westelijk en parallel lopend aan het kanaal en de Urmonder Parallelweg richting Urmond.
Oorspronkelijke Ur
Oorspronkelijk stroomde de Ur richting dorp Stein, achterlangs Huis ter Bruggen (het Slotje), via ’t Brook, richting de tegenwoordige haven. Door de aanleg van de haven en het kanaal is dit deel van de oorspronkelijke Ur verdwenen. Ze stroomde hier tussen de Oude Bemden en Holleweg, via de Slak door het Hetsendal. Aan de Koeberg bij het Kattegat buigt de Ur naar het westen. In deze bocht stroomt in de bedding van de vroegere Ur de tegenwoordige Ur.
De Ur stroomt in westelijke richting langs de Urweg en mondt hier uit in de Maas. Vroeger draaide de beek voorbij de bewoning in noordelijke richting, parallel aan de Beekstraat (vernoemd naar de Ur) om in een stinkende riool uit te komen; de slenk. Via de Urmonder Vaart in De Bath stroomde de Ur in de Maas(haven).
Bekijk zelf de vroegere en huidige loop van de Ur op: aezel.eu/minuutplans.
Bronnen:
- Aezel, Minutenplan 1842
- com
- Henk Peeters: De Meeldertvloedgraaf vóór de aanleg van de Pasveersloot. Heemkundesnippers Maasstreek, april 2002.
- Jan Smeets: De Zonput, De Limburger, november 2020
- Jan Smeets: Het Julianakanaal in de gemeente Stein, 2023
- nl/wandelen/routes/elsloo
- Gemeente Stein: Landschapsplan Urdal – Elserveld, mei 2020
- Gemeente Stein: Bestemmingsplan ‘Kern Stein’, september 2013
- Gemeente Stein: Waterplan, augustus 2009
- Waterschap Limburg: Besluit watervergunning; herinrichting Meeldertvloedgraaf te Elsloo, juli 2021
In het blauw de oorspronkelijke en huidige loop van de Ur.
Fragment van de Kuyperkaart, Gemeente Stein, 1866, en RouteYou