Wat prehistorische bandkeramiek mij heeft geleerd
Naar origineel van Daniel Bende uit 2021
Iedere keramist moet zijn roots leren kennen, in West- en Midden- Europa is dat de lineaire bandkeramiek (LBK). Dit neolithische aardewerk is ruim 7.000 jaar oud. Het zijn de oudste potten die in Nederland zijn gevonden.
Waar zijn deze bodemschatten ontdekt? In het zuidelijkste puntje van ons land, de vruchtbare lössgronden van Zuid-Limburg, waaronder Elsloo en Stein. Voor de eerste landbouwers en pottenbakkers in Nederland was het daar goed toeven. En voor de hedendaagse keramist is dat nog steeds zo…
Hoogste tijd voor ons om deze zomer de bandkeramische cultuur te ruiken .. en kersenvlaai te proeven in Zuid Limburg.
Bandkeramiek in Elsloo en Stein
“De bandkeramische cultuur, in België ook wel Omalien genoemd, is de archeologische cultuur waarmee in Centraal-Europa en de Lage Landen het neolithicum begon. In Zuid-Limburg begon deze cultuur op de hogere, vruchtbare lössgronden. De naam verwijst naar het versierde aardewerk dat deze volkeren maakten.” (Wikipedia September 2021)
In het Limburgse Elsloo is de grootste nederzetting van deze “bandkeramiekers” in Nederland, in het midden van de vorige eeuw ontdekt. Maar ook elders in Zuid-Limburg zijn sporen gevonden van deze landbouwers en pottenbakkers.
Kortom waar beter om de bandkeramiek met eigen ogen te zien dan in het archeologie museum in het naastgelegen Stein. Dit unieke “Museum voor Grafcultuur” is gebouwd over een grafkamer uit de Steentijd, gedateerd 3400 jaar voor onze jaartelling.
Museum voor Grafcultuur in Stein
Weliswaar 2000 jaar nadat de “bandkeramiekers” hun aardwerken potten maakten van löss (ook wel Limburgse klei genoemd). Nog steeds indrukwekkend om zo direct oog in oog te staan met onze prehistorie. De grafkamer ziet er nog net zo uit zoals het werd ontdekt in 1963. Het leek alsof ik zelf de grafkelder had blootgelegd.
Als je langs de grafkamer loopt, kom je in de expositie ruimte waar een klein deel van de archeologische vondsten uit Elsloo, Stein en omgeving zijn tentoongesteld. De collectie omvat bandkeramiek uit de steentijd, maar ook urnen uit de late bronstijd, terra sigillata uit de Romeinse tijd en keramiek uit de vroege middeleeuwen van de Franken.
Het is uniek om meer dan 5000 jaar keramiek traditie naast elkaar te zien. Op een plek waar het gemaakt, gebruikt en duizenden jaren later weer opgegraven is!
Voor een keramiekverslaafde als ik dus de beste plek om deze unieke aardewerken vondsten op mij in te laten werken. De bandkeramiek is te herkennen aan de symmetrische “banden” die zijn gekerfd in de klei. Maar ook de keramiek uit latere perioden hebben unieke stijlkenmerken.
Keramiek verbindt mensen met historie, leven en dood
Waarom deze keramiek in een museum voor grafcultuur staat? Omdat deze keramiek is gevonden in grafvelden, grafkelders en andere plekken waar mensen hun doden te rusten hebben gelegd. Sommige keramiek werd aan de doden meegegeven die zij hadden gebruikt tijdens hun leven. Andere keramiek, zoals urnen werden speciaal voor de doden gemaakt als laatste rustplaats.
Als je deze potten die de keramiek traditie van duizenden jaren overspannen naast elkaar ziet staan is het bijna niet voor te stellen dat deze vormen in essentie onveranderd zijn gebleven. De productie-, stook- en afwerktechnieken zijn veranderd. Decoratie en stijlen veranderd, maar de functie is gelijk gebleven.
Ook hedendaagse keramische “container vormen” zijn nog altijd voor dagelijks gebruik, om het leven te vieren, onze doden te memoreren en onze sterfelijkheid een plaats te geven.
Keramiek is al vanaf de prehistorie verbonden met de mensheid. Mensen hebben met keramiek een speciale band.
