De Zonput van Stein

Besjen aan de was tijdens de heropening van de Zonput in oktober 1983.

04-11-2020 door Jan Smeets - Stichting Erfgoed Stein

Afbeelding: Jan Smeets

In de 19e eeuw stroomde er uit twee bronnen gelegen in een pittoresk hoekje aan de voet van de Kapelbergweg nabij Kapel Maria in de Nood nog schoon bronwater. Het water voedde de kasteelvijver van Kasteel Stein, de banmolen bij de vroegere boerderij Eumelen, nu brouwerij De Fontein, en de Ur die bij Urmond in de Maas uitmondt.

Op 3 januari 1921 kochten de missionarissen van het Heilig Hart (MSC, de paters) het Steinder kasteel van kasteelheer van Luik. De paters onttrokken vrijwel onmiddellijk hun drinkwater van de bronnen aan de Kapelbergweg. Daarvoor werd een loden buis gelegd en een gebouwtje gemaakt rond de twee bronnen. De reden hiervoor was te voorkomen dat het drinkwater vervuild zou raken doordat de Steinse huisvrouwen hier ook hun was deden.

Omdat de mensen uit de buurt echter angst kregen dat zij hun wasgelegenheid gingen verliezen, sloopten zij ’s nachts weer het bouwwerk. Toen de veldwachter uitlegde dat er genoeg water voor het wassen over zou zijn, was iedereen tevreden.

Het gebouwtje kreeg de naam Zonput, een naam die reeds in 1615 bekend stond als den Sonneputz. Waarschijnlijk zo genoemd omdat de bronnen aan de zuidkant lagen. Met een dieselmotortje pompte men het water in een grote bak boven in het kasteel. Via leidingen kreeg iedere kasteelbewoner water. Zo hadden de paters, de wasvrouwen, de watermolen en de kasteelvijver voldoende water. En ook de Ur kreeg een ruime dosis.

Voor dit laatste zorgden echter ook een aantal verder zuidelijk gelegen andere bronnen, zoals de Ceciliabron, die gelegen heeft waar de Ur nu onder de autoweg richting Antwerpen kruist.

De bron valt droog

In de jaren 30 werd de bron wispelturig. Steeds minder water ontsproot uit de Kapellerberg en na veel eeuwen, stond de bron in 1936 totaal droog. De oorzaak wordt gezocht in de betrekkelijk geringe regenval in die laatste jaren én het leegpompen van de grond bij de aanleg van het kanaal.

Ook van invloed zijn de drainagebuizen welke langs het kanaal bij de Scharberg zijn aangelegd om het water aan de Scharberg te onttrekken. Bij deze bronnen hebben we namelijk te maken met oppervlaktewater, waarvan het peil hoofdzakelijk wordt bepaald door de hoeveelheid regenval. Dit water dringt in de grond door tot op ondoordringbare kleilagen en stroomt naar buiten waar deze kleilagen aan de grond treden.

Zo raakte de Zonput in verval, en voor de bewoners van het kasteel zat er niets anders op dan over te schakelen op het waterleidingnet. Ook de Ur zelf kreeg bijna geen water meer en zodoende bleef er ook geen water over om de vijver rondom het kasteel te voeden, die tot die tijd gevuld werd via een aftakking op de Ur ter hoogte van de Zonput.

Vroegere loop van de Ur en Reebeek (of Rietbeek)

Schets aangepast voor dit artikel uit archief pater A. Munsters.

De waterstand van de vijver kwam echter weer op peil, doordat kanaalwater werd gebruikt om de vijver rond het kasteel te voeden. Het water van de vijver liep over in de Rietbeek en deze voedde zo weer de Ur. In feite is het water van de huidige Ur in deze omgeving dus Maaswater. De oorzaak van het plotseling droogvallen werd destijds gezocht bij de mijnbouw. Echter bewezen werd dit nooit.

Droogstaande Zonput in 1976 vóór restauratie

Restauratiewerkzaamheden juli 1983

Restauratie

In de zomer van 1980 bemerkte Harie Dassen, lid van het IVN Stein, tijdens een wandeling, een plas in een hoekje van de Zonput. Na een onderzoek kwam hij tot de ontdekking dat de bron weer levenstekenen vertoonde. De Zonput, jarenlang speelhol van kinderen, werd in overleg en met veel hulp van dienst Gemeentewerken, op initiatief van het IVN Stein, hersteld.

Bij de herstelwerkzaamheden fungeerde onder andere een foto van de Zonput uit 1923 (van mevrouw Pepels van de Keerenderkerkweg) als werktekening. Na de uitvoering van de restauratiewerkzaamheden werd 9 oktober 1983 de Zonput feestelijk in gebruik genomen door de Besjen van Stein, die de oude manier van wassen met de hand demonstreerden voor het talrijke publiek. Zo werd de Zonput weer de trots van Oud-Stein.

Met 25 kubieke meter per uur leverden de twee bronnen onder de koepel een aardige stroom water. Er werd ook een zitbank vlak naast de Zonput geplaatst die in mooie lente- en zomerdagen druk werd bezet. Vooral de oudere inwoners kwamen op dit idyllisch plekje hun herinneringen ophalen.

Ook maakte de Steinse liedjesschrijver Thei van Mulken er in 1986 het liedje De Zônpöt over, dat in de jaarlijkse Steinder Revuu door de Steinse zanger Wim Stijnen en het koor werd gezongen.

Tevens werden monsters genomen van het water, waaruit bleek dat het weliswaar drinkbaar was, maar wel een gering nitraat gehalte bevatte.

Definitief stilvallen

In de jaren erna verminderde de stroming weer erg sterk en de bron viel helemaal droog nadat de in zeer slechte staat verkerende waterleiding op het Keerend was vervangen. Of een lekkende waterleiding de oorzaak was geweest van het tijdelijk stromen van de bronnen is ook niet bewezen. In ieder geval staat de Zonput sinds die tijd weer helemaal droog. De toekomst zal uitwijzen of dit weer van tijdelijke duur is.

Geraadpleegde literatuur.

• Zonput Exit A.Munsters M.S.C.
• De Schakel Gemeente Stein 1983.