De geschiedenis van Kasteel Stein

Het kloostercomplex in 1933. Afbeelding: Jos Drubers

30-09-2020 door Jan Smeets - Stichting Erfgoed Stein

Het Kasteel Stein ligt ingeklemd tussen het oude gedeelte van Stein en het Julianakanaal. Het is een door een gracht omgeven complex dat bestaat uit een ruïne van een oude hoofdburcht met voorburcht, een noordvleugel met toegangspoort, een westvleugel met koetshuis en een oostvleugel met Franse villa.

De hoofdburcht of ‘Bovenste Slot’ omvat een mottekasteel (een motte is een aangelegde aarden heuvel, red.) op een natuurlijke verhoging met een forse mergelstenen donjon uit ca. 1200. In de 13e eeuw werd een veelhoekige ringmuur om een binnenplein aangelegd. Van een tegen de ringmuur gebouwde grote zaal met woonvertrekken zijn alleen nog de tongewelfde kelders aanwezig. Van een eveneens 13e-eeuwse vierkante poorttoren aan de noordzijde van de burcht zijn slechts enkele restanten over.

Overblijfselen

De mergelstenen poorttoren en de zogenaamde ‘Rode Toren’ en de puttoren die ernaast liggen, zijn gebouwd eind 15^e en begin 16^e eeuw door Jan van Heinsberg en Herman van Bronckhorst-Batenburg. De voorburcht of ‘Benedenste Slot’ ligt lager dan de hoofdburcht. Een tussen het Bovenste- en Benedenste Slot gelegen gracht werd rond 1840 gedempt. Van de voorburcht zijn slechts de mergelstenen funderingen overgebleven.

De torenvormige toegangspoort in de noordvleugel is 16e-eeuws. Het mansardehelmdak (waarbij het onderste gedeelte van het schuine vlak steiler is dan het bovenste, red.) op de poort stamt uit ca. 1730 toen de poort tevens werd verhoogd.

De oostvleugel is een neoclassicistisch gepleisterd landhuis uit twee lagen en dateert uit 1840. De westvleugel uit ca. 1850 omvat een eveneens neoclassicistisch koetshuis met uitspringende hoekdelen. Zowel oost- als westvleugel zijn gebouwd in opdracht van de Luikse families Dejaer-Grisard en Wauters, die buiten de ringgracht een park hebben laten aanleggen.

Schilderij van Kasteel Stein in 1728. Foto: Archief Stichting Erfgoed Stein

Missionarissen van het Heilig Hart

In 1917 werd het hele complex met de daarbij horende pachtboerderijen en alle gronden verkocht, waarbij het in delen uiteenviel. Zo werd in 1921 het kasteel met het omliggend park verder verkocht en werd de Congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart (MSC) de nieuwe bewoner. Deze richtte hier een Kleinseminarie in voor de vorming van priester-missionarissen. Daartoe werd een grote kapel gebouwd naast de Franse villa en een nieuw woongedeelte dat bijna geheel binnen de vijver kwam te liggen. Bijna 75 jaar lang bleef het Missiehuis met het park in hun bezit.

Appartementen

In 1997 werd een nieuwe bestemming voor het Missiehuis, het voormalige Benedenste Slot, gevonden en veranderde het complex in de daarop volgende jaren in een luxueus appartementencomplex met de toepasselijke naam La Basse Court ofwel De Nederhof. Daarvoor werd de kapel en het in de vijver uitstekende woongedeelte uit de jaren ‘20 van vorige eeuw weer gesloopt

Tevens werd de ruïne, het Bovenste Slot, eigendom van de gemeente Stein en werd deze na conservering door de Limburgse Monumenten Stichting overgedragen aan de Archeologiestichting ‘Dokter Beckers – Pater Munsters’ (de huidige Stichting Erfgoed Stein, red.) en werd het park vrij toegankelijk gemaakt voor wandelaars. Ook werd de oorspronkelijk gracht tussen het Bovenste Slot en Benedenste slot teruggebracht, waarmee een duidelijke scheiding werd verkregen tussen de ruïne en de Nederhof.

Ruïne

In 2002 werden tenslotte voorzieningen aangebracht om de ruïne en park via nieuwe bruggen over vijver en Reebeek toegankelijk te maken voor bezoekers. De ruïne is alleen te bezichtigen onder begeleiding van een gids. Tenslotte werd door vrijwilligers van Stichting Erfgoed Stein in 2018 een Middeleeuwse kruidenterrein aangelegd in de schaduw van de Witte Toren.

Geraadpleegde literatuur.

• De geschiedenis van kasteel Stein en zijn bewoners: Jos Drubers.
• Website SES.

Kaart.

• Plattegrond Bovenste Slot uit archief SES.