Hulp bij toegankelijkheid

Skip to main content

Geschreven op .

Het gemak dient de mens

Jos Drubers i.o.v. Stichting Erfgoed Stein

Een bekend spreekwoord dat vrij vertaald betekent, dat men sneller voor het gemakkelijke dan voor het moeilijke kiest: zonder veel moeite of inspanning resultaat behalen.

Het spreekwoord heeft echter zijn oorsprong in de middeleeuwen. Het gemak was een kleine ruimte, waar men zijn behoeften kon doen. Het werd ook een latrine genoemd, een poepdoos of een plonsplee. Het woord gemak is afkomstig van “op zijn gemak erbij gaan zitten”. 

Vaak was het een ruimte buitenshuis, dat niet meer was dan een plank met een rond gat, met deksel, en daaronder een ton of een emmer. In kastelen was meestal sprake van een apart aan de kasteelmuur bevestigde ruimte, waarbij de behoeften rechtstreeks in de gracht of in een beerput vielen. De inhoud van de beerputten werd gebruikt voor het bemesten van het land. Kwam het rechtstreeks in de gracht en het water werd niet regelmatig ververst, dan konden er gezondheidsproblemen ontstaan, vooral als het slotwater ook werd gebruikt als was- en drinkwater.

Op de kasteelruïne van Stein tref je nog sporen aan van een middeleeuwse latrine. Op de foto uit 1938 zie je een enkelsteens verbindingsmuur met venster, dat de Rode toren met de Poorttoren verbindt. De betonnen trap en het muurtje vóór die trap zijn in dat jaar nog niet aangebracht. Op de foto uit 2021 zie je dezelfde verbindingsmuur met venster, nu vanaf de buitenzijde gezien. Je kunt het zien als een soort uitbouw, een oversteek, dat zich boven een put bevindt. Deze uitbouw heeft gediend als latrine.

Onder de betontrap bevindt zich een rond gat. Vanaf de buitenzijde, kijkend onder de uitbouw zien we, dat deze is geplaatst in een kopse rollaag. Meteen naast dit gat zien we aan de onderzijde een tweede exemplaar zitten. Of er twee latrines naast elkaar hebben gestaan, of dat één exemplaar een verdieping hoger heeft gelegen, is niet meer na te gaan. Maar als we kijken naar de hoogte van de buitenmuur, dan eindigt deze nu ter hoogte van de eerste verdiepingsvloer. In het muurwerk naast de verdiepingsingang, zien we op verschillende hoogten nog sporen van een muurinkassing zitten. De muur is dus op zijn minst nog een verdieping hoger geweest. Er zou dus sprake kunnen zijn van twee latrines, op elke etage één.

Je ziet maar weer, ook in de middeleeuwen was men van alle gemakken voorzien.

Foto’s:

  • Foto rechts boven: Oversteek, van buitenaf gezien met aan de onderzijde de put. (Jos Drubers).
  • Foto links onder: De noordwestelijke hoek, 1938 (Fotoarchief SES).
  • Foto rechts onder: Detail van de twee latrinegaten (Res Nova Monumenten).

nu to nu 11okt 1

Bronnen: